[v10] 19D. weest daghelicx meer ende meer, door de kracht des Heeren, teghen uwe vyanden versterckt. Waer toe de middelen van het 13 vers, voorts worden voorgestelt.

[v11] gColos. 3.12. 1.Thes. 5.8.

20D. bedriechlicke verleydingen. Siet Ephes. 4.14.

[v12] 21N. alleen, ofte voornemelick. want oock de werelt ende ons eyghen vleesch ons geduerigen strijdt leveren, maer onse voorneemste vyandt, die oock de werelt ende ons’ vleesch daer toe gebruyckt, is de Satan. Siet 1.Pet. 5.8.

22Dat is, swacke menschen, gelijck wy oock selve zijn. Siet Matth. 16. vers 17. Galat. 1.16.

23D’Apostel geeft hier den Satan ende sijne engelen dese tytelen, niet om dat sy van Godt tot rechte Overste ende Regeerders der werelt ghestelt zijn, ghelijck Godt den dienst der goede Engelen dickmaels ghebruyckt. Cap. 1.21. ende 3.10. maer om dat sy de selve macht, die de goede Engelen van Godt hebben, ende dese door haren val verloren hebben, nochtans als tyrannen met list ende gewelt over de verdorvene ende boose werelt noch ghebruycken: ende dat door een rechtveerdigh oordeel Godts haer het selve, tot straffe der quade ende een oeffeninge der goede, voor eenen tijdt wordt toe-gelaten. Siet 2.Corinth. 4.4. 2.Thes. 2. versen 9, 10. Siet oock d’aenteeckeninge op cap. 2.2.

hEphes. 2.2.

24Soo wordt het rijcke des Satans genaemt, om dat hy door onkennisse ofte onwetenheyt van Godt ende sijn woordt de menschen tot allerley sonden ende boosheden brenght. Siet Actor. 26.18. Colos. 1.13.

25Gr. de geestelicke der boosheydt. Dat is, geesten die tot alle boosheydt zijn genegen, ende de menschen daer toe oock soecken te brengen.

26Gr. in de hemelsche, ofte overhemelsche plaetsen: ende wordt dit woordt hier anders verstaen, als in de andere plaetsen van desen brief, om dat de lucht somwijlen hemel wort genaemt. Levit. 26.19. Matth. 6.26. ende de Apostel noemt hier voor cap. 2.2. den Satan uytdruckelick den oversten der macht des luchts, want dat de Satan geen plaetse noch macht meer en heeft in den rechten hemel blijckt uyt 2.Petr. 2.4. Iud. vers 6. Apoc. 12. vers 8, etc.

[v13] i2.Cor. 10.4.

27Ofte, de geheele wapeninge. N. waer mede ons Godt in sijn woordt wapent tegen alle aenvallen des Satans.

28Dat is, den tijdt der versoeckinge, gelijck Christus spreeckt Luc. 8.13. want hoe wel wy altijdt op onse hoede moeten zijn, soo zijnder nochtans eenige tijden ende ghelegentheden in welcke ons de Satan aldermeest soeckt te bestrijden, om ons tot den val te brengen.

29Ofte, uytgewrocht hebbende. Namel. het gene ons in desen strijdt te doen staet tot overwinninge deser vyanden: het welck daer nae wordt beschreven.

[v14] kLuc. 12.35. 1.Petr. 1.13.

30Namel. als goede krijghslieden, wacker, ende elck in sijne orden, sonder in het minste toe te gheven, ofte te wijcken. Siet 1.Petr. 5.9.

31De crijghs-gordelen waren eertijdts breedt ende sterck, van stercke stoffe gemaeckt, ende met ysere ofte kopere plaetgens beslagen, waer door de swackste partien des lichaems, dat is, de lendenen ende opper-buyck wierden gegort, gestijft, ende beschermt.

32Sommige verstaen hier door oprechtigheyt gestelt tegen geveynstheyt; andere de waerheyt der leere, gestelt tegen alle dwalingen ende ketterien. Siet 1.Tim. 1. versen 18, 19.

lIesai. 59. vers 17. 2.Corinth. 6.7.

33D. Godtsalicheyt des levens, ende een goede conscientie, gelijck Paulus tot Timotheum oock spreeckt in de verhaelde plaetse.

[v15] 34Waer door oock de schenen, ofte beenen tot de knyen toe worden verstaen, die de oude in den krijgh te samen met leerskens ende scheen-deckselen wapenden, niet alleen tegen de ongemacken des weders, maer oock om eenen pijl ofte slagh te weder-staen.

35Dat is, met altijdt bereydt te zijn om het geloove te belijden, ende rekenschap te geven van de hope die in u is. Rom. 10.10. 1.Petr. 3.15. want de schaemachtighe, ofte vreesachtige in dit stuck pleecht de Satan lichtelick tot sware sonden te brengen.

36D. waer door ons de vrede met Godt wordt verkondight. Rom. 10.15.

[v16] 37D. des waren vertrouwens op Godt door Christum. Want hier door worden alle de onvolmaecktheden der voorgaende wapenen gedeckt, ende wy tegen alle aen-vallen des Satans beschermt. Psal. 91.1, etc. 1.Petr. 5.9, etc.

38Sommige verstaen dit van fenynige pijlen, die door haer fenijn het lichaem ende de quetsueren ontsteken als met eenen brant, gelijcker vele eertijdts in den krijgh plachten gebruyckt te worden: andere, van pijlen die met de puncten in ’t vyer geleyt wierden, om te harder te zijn, ende te meer te schadigen. Ofte oock om den brandt ergens in te schieten. Dit alles komt met de natuere van de versoeckingen des Satans wel over een, die als een fenijn ende vyer de ziele quetsen ende doordringen, so sy niet in tijdts ghestuyt ende geblust en worden.

39D. niet alleen af te weeren, maer oock alle hare fenijnige kracht van schadigen te benemen.

[v17] mIesai. 59.17. 1.Thes. 5.8.

40D. der hope der salicheydt, ghelijck Paulus daer by voeght 1.Thes. 5.8. waer door wy beweeght worden om alle verganckelicke dingen te verachten. Rom. 8. versen 18, 24.

nHebr. 4.12. Apoc. 2.16.

41D. des heyligen Gheests, het welck hy ons gelijck als in de handt gheeft, om den Satan op alle voorgestelde versoeckingen te wederstaen. Siet Hebr. 4.12. ende het exempel Christi tegen den Satan, Matth. 4.1, etc.

[v18] 42Sommige onderscheyden dit also, dat door het woort biddinge, verstaen wort een afbidden des quaets, ofte der versoeckinge: ende door het woort smeeckinge, verstaen wort een ernstigh gebedt om Godts hulpe ende genade, ten eynde, soo het Godt immers belieft ons daer in te laten vallen, wy in de versoeckinge konnen bestaen, ende een goede uytkomste mogen verkrijghen. 1.Corinth. 10.13. Siet van dit onderscheydt oock 1.Timoth. 2.1.

oLuc. 18.1. Rom. 12.12. Col. 4.2. 1.Thes. 5.17.

43D. met ernst ende van herten, gelijck Ioan. 4.24. ofte door den Geest, D. den Heyligen Geest. Rom. 8.26, 27.

44D. geloovige, die in dese werelt oock in diergelijcken strijdt zijn.

[v19] pActor. 4.29. 2.Thes. 3.1.

45D. de bequaemheyt om het woort Godts te spreken met stantvastigheyt ende vrymoedigheyt. Een Hebr. wijse van spreken, gelijck het volgende vers verklaert.

[v20] q

46N. van Godts ende Christi wegen. Siet 2.Cor. 5.19, etc.

rActor. 28.20.

47Van dese wijse van gevangenisse siet d’aenteeck. op Act. 28.16.

[v21] sCol. 4.7.

48Ofte, mijne saken: D. hoe mijne saken hier tot Roomen in mijne gevangenisse staen, het welck Lucas Act. 28. in’t korte verhaelt van het 16 vers tot het eynde des cap.

tAct. 20.4. Col. 4.7. Tit. 3.12.

49Dese Tychicus heeft Paulum over al vergeselschapt in sijne reysen door Asien, gelijck te sien is Act. 20.4. ende en heeft hem in sijne gevangenisse tot Roomen niet verlaten, welcken Paulus oock heeft gebruyckt om na Ephesen ende andere Kercken in Asien te senden, tot versterckinge der selve. Siet van hem oock Col. 4.7. Tit. 3.12.

[v22] v2.Tim. 4.12.

50N. niet alleen door andere redenen uyt Godts woort als een dienaer Christi, maer oock door het bericht dat hy u doen sal van de vryheydt, die my in dese mijne banden van den Keyser wordt gegeven.

[v23] 51Hier door wort, na de wijse van spreken der Hebreen, allerley gelucksaligheyt na ziele ende lichaem verstaen.

52D. toeneminge ofte vermeerderinge in de liefde met geloove. Want hy schrijft tot de gene die alreede geloofden, cap. 1.1.

[v24] 53D. tot verkrijginge van de onverderflickheydt, ende onverwelcklicke erve in den hemel, gelijck Petrus spreeckt, 1.Petr. 1.4. Andere verstaen door dit woordt onverderflickheydt, de oprechtigheydt der liefde, daer van hy hier spreeckt.